Για τον λόγο αυτό είναι αναγκαία μια πιο διεθνική επαφή και αίσθηση των πραγμάτων για την απόκτηση της οποίας παίζουν σημαντικό ρόλο οι στοχαστές όπως ο Ετιέν Μπαλιμπάρ.
Ο Μπαλιμπάρ, όπως το συνηθίζει, είναι αρκούντως προσεκτικός και λαμβάνει πολιτική θέση με τρόπο αργό, ζυγιάζει και ξαναζυγιάζει τα πράγματα, τις τάσεις, τις δυνάμεις που αντιμάχονται και τους παράγοντες που επηρεάζουν την πολιτική και ιστορική συγκυρία. Γίνεται μάλιστα ακόμη πιο επιφυλακτικός όταν πρόκειται για ένα τόσο σύνθετο πρόβλημα όπως η κρίση μιας ολοκλήρωσης. Πρόκειται για την κρίση της πιο σύνθετης πολιτικής δομής που έχει υπάρξει μετά τις αυτοκρατορίες και τα κράτη έθνη. Ουσιαστικά, μια ολοκλήρωση ως διαδικασία συγκρότησης είναι ως τέτοια συνώνυμο της κρίσης. Τα στοιχεία μιας τέτοιας κρίσης όπως η αβεβαιότητα, η πληθώρα των αντιμαχόμενων και αντιρροπούμενων δυνάμεων και παραγόντων, η τριπλή δομή σε υπο-εθνικό/ διεθνικό/ υπερεθνικό επίπεδο όπου αρθρώνονται οι εξελίξεις, όλα αυτά δημιουργούν μια συνθετότητα εντελώς πρωτότυπη ιστορικά που καθιστά οποιαδήποτε πρόβλεψη εξαιρετικά παρακινδυνευμένη. Στο βιβλίο κυριαρχεί η ανάλυση της Ε.Ε. υπό το φως της εξέλιξης της ελληνικής κρίσης την οποία ο συγγραφέας παρακολουθεί από πολύ κοντά με τις συχνές επισκέψεις του στην Ελλάδα.
«Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα πρέπει να αλλάξει, πριν καταρρεύσει»
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΒΑΝΤΙΜ ΚΑΜΕΝΚΑ
Γιατί αποφασίσατε να δημοσιεύσετε αυτήν τη συλλογή για την Ευρώπη;
Η ιδέα ήταν του εκδότη μου, ο οποίος ήθελε να επανεκδώσει μια συλλογή που είχε κυκλοφορήσει το 2005, με τίτλο «Ευρώπη, Σύνταγμα, Σύνορα» Η πρότασή του με ενδιέφερε, χρειαζόταν ωστόσο επικαιροποίηση. Η Ευρώπη έχει αλλάξει ολοκληρωτικά μετά την οικονομική κρίση του 2008 και τα ελληνικά γεγονότα, με την επιβολή του προγράμματος λιτότητας και την ανάδυση μιας πολιτικής απάντησης, είχαν δημιουργήσει μια νέα κατάσταση. Στην εισαγωγή της συλλογής, επανέρχομαι λοιπόν σε ένα κείμενο του 2010, που είχε ήδη τον τίτλο «Ευρώπη: κρίση και τέλος;» και προσπαθώ να το αναπτύξω. Εξηγούσα εκεί ότι οι Έλληνες είχαν δίκιο να εξεγείρονται, ότι δεν μπορούσαν να δεχτούν να πληρώσουν η ίδιοι την παραποίηση των δημόσιων λογιστικών που, με τη βοήθεια των αμερικανικών τραπεζών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έκαναν οι διαδοχικές τους κυβερνήσεις. Αυτό έθετε μια σειρά ερωτήματα σχετικά με τη αλληλοδιείσδυση πολιτικής και οικονομίας, σχετικά με τον λαϊκισμό και αυτό που αποκαλούμε αντιλαϊκισμό, σχετικά με το μέλλον της Αριστεράς στην Ευρώπη κτλ.
Με αυτή την αφετηρία, σκεφτόμασταν να δημοσιεύσουμε ένα σύνολο παρεμβάσεων και αναλύσεων. Τα χρόνια όμως πέρασαν χωρίς το σχέδιο να ευοδωθεί. Παρ’ όλα αυτά, συνέχισα να γράφω πάνω σε δύο άξονες, συνομιλώντας με τον Γερμανό φιλόσοφο Γιούργκεν Χάμπερμας (1) σχετικά με τις νέες μορφές διακυβέρνησης στην Ευρώπη, εμβαθύνοντας στην ιδέα στρατηγικών εξόδου από την κρίση. Η τελευταία αντιπαράθεση μεταξύ της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και του Eurogroup κατέληξε, φαινομενικά τουλάχιστον, σε μια «συνθηκολόγηση» της ελληνικής Αριστεράς.
Το άλλο θέμα που συγκλόνισε την Ευρώπη είναι αυτό των προσφύγων, με την απόφαση της Γερμανίδας Καγκελαρίου να πάει κόντρα στους κανονισμούς του Δουβλίνου. Αυτά τα δύο γεγονότα κατέστησαν σαφές ότι οι αντιφάσεις έχουν υπερβεί πλέον ένα κατώφλι μη αναστρεψιμότητας. Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα πρέπει να αλλάξει περιεχόμενο, διαφορετικά θα καταρρεύσει, όπως κατέρρευσε, στην εποχή του, και για τους αντίθετους λόγους, το σοβιετικό σύστημα.
Αναφέρεστε συχνά στην Ελλάδα σ’ αυτήν τη συλλογή. Γιατί αυτή η χώρα λειτουργεί αποκαλυπτικά για την ευρωπαϊκή κρίση;
Οι Έλληνες υπήρξαν θύματα του μηχανισμού εκμετάλλευσης μέσω του χρέους που λειτουργεί σε όλο τον κόσμο. Εναλλακτικές προτάσεις διατυπώθηκαν από κριτικούς οικονομολόγους, από το ATTAC κτλ., ξεκινώντας από τη διάκριση μεταξύ νόμιμου και παράνομου χρέους. Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία, το ελληνικό Κοινοβούλιο πραγματοποίησε έναν έλεγχο και τέθηκε το ζήτημα της αναδιάρθρωσης. Εξ ου και το μπρα-ντε-φερ με το πιο σκληρό κομμάτι του ευρωπαϊκού νεοφιλελευθερισμού. Αυτό το «μικρό» κράτος απηύθυνε μια τρομερή πρόκληση στην κυρίαρχη τάξη της Ευρώπης. Οι λόγοι της διά της ισχύος επιβολής των Βρυξελλών είναι λοιπόν πολιτικοί, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι οικονομικοί. Αλλά η ελληνική εμπειρία παραμένει ένα πρότυπο αντίστασης και ένα αντικείμενο αναστοχασμού για όλους εκείνους στην Ευρώπη που θεωρούν πως είναι απολύτως αναγκαία μια εναλλακτική.
Η Ελλάδα λειτουργεί επίσης αποκαλυπτικά απέναντι στην εκτροπή ενός συστήματος το οποίο οργανώνει τη διάλυση του κοινωνικού κράτους και βρίσκεται στριμωγμένο μεταξύ του δικού του δημοκρατικού ελλείμματος και, συνεπακόλουθα, της ανόδου της λεγόμενης λαϊκιστικής ακροδεξιάς. Το μέλλον μας όμως, είτε το θέλουμε είτε όχι, παίζεται μέσα σ’ αυτόν τον πολιτικό χώρο. Γι’ αυτό και είναι καθήκον μας η ανάμιξη και η αλληλεγγύη.
Η γενικευμένη υπερχρέωση λειτουργεί αποκαλυπτικά για τους μηχανισμούς που καθυποτάσσουν τους πληθυσμούς και τα κράτη στην ισχύ των διεθνών χρηματοοικονομικών αγορών. Αυτό περνά μέσα από πολύ συγκεκριμένες ενέργειες: τις απορρυθμισμένες δραστηριότητες των τραπεζών, τη φοροδιαφυγή, τη σκιώδη τραπεζική… όλα αυτά που ο Κέυνς περιέγραφε ως «οικονομία-καζίνο». Ο κυρίαρχος καπιταλισμός είναι εγγενώς κερδοσκοπικός. Κι αυτός είναι σήμερα ο βασικός κίνδυνος.
Αυτή η νεοφιλελεύθερη τάξη αποτελούσε πάντοτε μέρος του ευρωπαϊκού οικοδομήματος;
Υπήρχε εν σπέρματι. Έγινε όμως μια στροφή της στιγμή της πτώσης της ΕΣΣΔ και της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Δεν πρόκειται να εξιδανικεύσουμε ό,τι υπήρχε πριν: η ευρωπαϊκή κοινότητα υπήρξε προϊόν του ψυχρού πολέμου. Η ενδιάμεση περίοδος ‒με την γαλλογερμανική συνδιεύθυνση, την είσοδο του Ηνωμένου Βασιλείου, τις εργασίες της επιτροπής Ντελόρ…– χαρακτηρίζεται από μια ισχυρή ένταση μεταξύ του σχεδίου της νομισματικής ένωσης και της ιδέας της κοινωνικής Ευρώπης. Από το 1990 και μετά, ο συσχετισμός δυνάμεων αποσταθεροποιήθηκε σε κάθε χώρα και σε παγκόσμια κλίμακα, και οι εναλλακτικές δυνατότητες στον νεοφιλελευθερισμό καταστράφηκαν. Οι προτάσεις ενοποίησης από τα πάνω της κοινωνικής πολιτειότητας, οι οποίες εμπνέονταν από τον Ευρωπαϊκό Χάρτη των κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως αυτές που αναφέρονται στην αναφορά Σουπιό, εξουδετερώθηκαν. Ο «ελεύθερος και χωρίς στρεβλώσεις ανταγωνισμός» θεσμοθετήθηκε, είμαστε σε μια φάση αποδιάρθρωσης των εργασιακών δικαιωμάτων και της κοινωνικής ασφάλισης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι τα δύο βασικά εργαλεία αυτής της αποδιάρθρωσης.
Η διαπίστωση μιας κρίσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος είναι κάτι που συμμερίζονται πολλοί. Οι απαντήσεις ωστόσο οδηγούν σε μεγαλύτερη συγκέντρωση των εξουσιών…
Ο Γιούργκεν Χάμπερμας είναι ένας φιλελεύθερος σοσιαλδημοκράτης, διακηρύσσει μια συνεπή μορφή εκπροσώπησης σε ομοσπονδιακή κλίμακα. Ο διάλογός μας έγινε τη στιγμή που ο Μάριο Μόντι στην Ιταλία και ο Παπαδήμος στην Ελλάδα, δύο πρώην υπάλληλοι της τράπεζας Γκόλντμαν Σακς, αποκτούν την εξουσία παρακάμπτοντας την εκλογική διαδικασία. Η συνδεδεμένη με το χρηματοοικονομικό κεφάλαιο ελίτ έπαιρνε την Ευρώπη στα χέρια της. Ο Γιούργκεν Χάμπερμας περιγράφει αυτήν τη στιγμή ως την έλευση ενός «μεταδημοκρατικού εκτελεστικού φεντεραλισμού». Η Ευρώπη τείνει προς ένα δυνητικά αυταρχικό καθεστώς, στο οποίο όμως πρέπει να δώσει μια δημοκρατική όψη, εξ ου και το σχέδιο εκλογής, παραδείγματος χάρη, ενός Ευρωπαίου προέδρου με καθολική ψηφοφορία. Αυτή η «επανάσταση από τα πάνω» προσέκρουσε στην επιτάχυνση της κρίσης που, σήμερα, κατακερματίζει την Ευρώπη μεταξύ εθνών και επαρχιών. Οι τεχνοκράτες προς το παρόν δεν έχουν σχέδιο Β.
Ποια δημοκρατική εναλλακτική μπορεί να εμφανιστεί;
Κάποιοι είναι πεπεισμένοι πως ο λαός δεν έχει δύναμη έξω από το εθνικό πλαίσιο. Θα ήταν λοιπόν αυταπάτη να θέλουμε να μετασχηματίσουμε την Ευρώπη από τα μέσα, και θα έπρεπε να αναδημιουργήσουμε ένα συσχετισμό δυνάμεων στο εθνικό πλαίσιο. Για άλλους, το μόνο επίπεδο που μετράει αυτήν τη στιγμή είναι το παγκόσμιο: τα προβλήματα του περιβάλλοντος ή των επισφαλώς εργαζόμενων ολόκληρου του κόσμου δεν είναι «ευρωπαϊκά» προβλήματα.
Και οι δύο πλευρές έχουν επιχειρήματα, ωστόσο εκτιμώ ότι οποιαδήποτε πρωτοβουλία «εθνικής κυριαρχίας» θα ήταν καταστροφική. Για να ενεργοποιήσουμε εναλλακτικές στην κυριαρχία του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου, πρέπει να βρούμε ένα σημείο ισορροπίας ανάμεσα στις ανάγκες προστασίας (κοινωνικά κεκτημένα, θεσμοί, εκπαίδευση) και στις ανάγκες ρύθμισης (χρηματοοικονομικές δραστηριότητες, ροές πληθυσμών, προβλήματα ενέργειας και περιβάλλοντος). Για όλα αυτά είναι καίριο το ευρωπαϊκό επίπεδο, υπό την προϋπόθεση όμως η Ευρώπη να αλλάξει πορεία. Πρέπει λοιπόν να επαναφέρουμε την ιδέα ενός «ευρωπαϊκού δήμου», που θα απέρρεε από το ίδιο του το συντάσσον κίνημα και θα άρθρωνε όλες τις μορφές δημοκρατικής πρακτικής. Σ’ αυτό το αίτημα συμπεριλαμβάνεται η εκπροσώπηση, όπως τη θέλει ο Χάμπερμας, ή η άμεση συμμετοχή, όπως την υπογραμμίζουν εμφατικά οι Αγανακτισμένοι. Αλλά, κυρίως, οφείλουμε να αναδημιουργήσουμε την πολιτική σύγκρουση μεταξύ κατεστημένων εξουσιών και κινημάτων αντίδρασης ικανών να διασχίσουν τα σύνορα.
(1) Ο Γιούργκεν Χάμπερμας (1929) προσπαθεί να συνδυάσει τον μαρξιστικό υλισμό, τον αμερικανικό πραγματισμό και την ψυχανάλυση.
εφημερίδα "Εποχή" Απρίλιος 2016
δείτε και σχετικά:
http://www.avgi.gr/article/10811/7826925/-europe-krise-kai-telos-
http://www.boro.gr/159202/etien-mpalimpar-eyrwph-krish-kai-telos
http://tvxs.gr/news/blogarontas/eyropi-krisi-kai-telos-tria-lathi-kai-mia-elpida
http://www.efsyn.gr/arthro/o-etien-mpalimpar-diorthonei-ton-eayto-toy
http://aftercrisisblog.blogspot.gr/2017/04/blog-post.html
http://www.amna.gr/article-pagination.php?id=138690
http://avgi-anagnoseis.blogspot.gr/2017/01/balibar.html#more
Ευρώπη, κρίση και τέλος;
συγγραφέας:Etienne Balibar
Isbn: 978-960-579-073-8
Διαστάσεις: 14Χ21
Σελίδες: 352
Λιανική Τιμή: 22,00ευρώ