Είναι φανερό πως με τη συσσώρευση και διεθνοποίηση του κεφαλαίου αναπτύσσεται ένα είδος βιοπολιτικής του ολοκληρωτισμού από δυνάμεις και μηχανισμούς του καπιταλισμού στο πεδίο της οικονομικής, πολιτικής, κοινωνικής, οικολογικής και πολιτισμικής σφαίρας. Την κατεύθυνση αυτή διευκολύνουν αφενός η κατάτμηση της παραγωγικής διαδικασίας με βάση τις σύγχρονες τεχνολογίες αφετέρου η επιταχυνόμενη στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας.
Σε κάθε περίπτωση, η εκκόλαψη και διασπορά εξωραϊσμένων μορφών αυταρχικών ή ολιγαρχικών διακυβερνήσεων, αλλά και η παραγωγή πολιτικής, κοινωνικής οικονομικής και πολιτισμικής ομοτυπίας από μηχανισμούς και θεσμικά σύνολα της παγκόσμιας αγοράς παραπέμπουν σε νέες μορφές ολοκληρωτισμού. Ο σύγχρονος ολοκληρωτισμός απαντάται ή αποκρυπτογραφείται ως αλληλουχία θεσμών /συνδέσμων πειθαναγκασμού και εποπτείας - καμουφλαρισμένων άλλοτε ως 'δημοκρατία' και άλλοτε ως "εκσυγχρονισμός" - που οικοδομεί το παγκόσμιο σύμπλεγμα εμπορευματικού και χρηματιστηριακού κεφαλαίου. Καθώς αυτό το σύμπλεγμα στηρίζεται σε μιλιταριστικές αξίες και πρακτικές, διαμορφώνει τις αρχές μιας πλανητικά 'εκλεπτυσμένης', πλην όμως ευδιάκριτης πλέον βιοπολιτικής του ολοκληρωτισμού.
Η βιοπολιτική του ολοκληρωτισμού
Δοκίμια για την παθολογία του καπιταλισμού
συγγραφέας: Κώστας Γουλιάμος
166 σελ.
ISBN 978-960-6748-32-5
Τιμή € 16,31
Χαιρετισμός του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Δημήτρη Χριστόφια στην παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Γουλιάμου στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου
Ο Κώστας Γουλιάμος στο τελευταίο βιβλίο του «Η βιοπολιτική του ολοκληρωτισμού – δοκίμια για την παθολογία του καπιταλισμού» καταθέτει τις επιστημονικές του σκέψεις για τη μορφή της μετανεωτερικής κοινωνίας.
Η ερευνητική του δραστηριότητα επικεντρώνεται σε κρίσιμα ζητήματα και θέματα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, προτείνοντας πρωτότυπες προσεγγίσεις που συμβάλλουν στην κατανόηση των πρακτικών αλλά και των δομικών κρίσεων της μεταβιομηχανικής κοινωνίας.Θα πρέπει να σημειώσουμε πως η εν λόγω ερευνητική δραστηριότητα οδήγησε και στο παρελθόν στην έκδοση σημαντικών και πολύ γνωστών έργων που ο Κώστας Γουλιάμος κυκλοφόρησε κυρίως στο εξωτερικό, και συγκεκριμένα στη Βόρεια Αμερική. Κάποια μάλιστα από τα βιβλία του τα τίμησαν με τη συμμετοχή τους κορυφαίοι διανοητές της εποχής μας, από τον κάτοχο του βραβείου «Νόμπελ» Νόαμ Τσόμσκι μέχρι τον Κορνήλιο Καστοριάδη και τον Ρόμπερτ Μπέημπ.
Άλλοι πάλι, πρωταγωνιστές της κοινωνικής σκέψης του καιρού μας, όπως ο Ούλριχ Μπεκ, ο Φρέντρικ Τζέημσον, ο Ερνέστο Λακλαάου, ο Μπρους Νιούμαν συνέπραξαν μαζί του σε ακαδημαϊκά εγχειρήματα. Παράλληλα, ο Κώστας Γουλιάμος ανήκει στην ολιγάριθμη χορεία εκείνων των ακαδημαϊκών που έχουν ευτυχήσει να δουν το συγγραφικό τους έργο να μεταφράζεται στα Ισπανικά, Γαλλικά και Ιταλικά, να επιλέγεται από τις βιβλιοθήκες και να διδάσκεται σε κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου.
Στο βιβλίο του «Η βιοπολιτική του ολοκληρωτισμού» εστιάζει την κριτική του ανάλυση επί της παγκοσμιοποίησης. Παρουσιάζει τα προβλήματα που έχει επισωρεύσει το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Αποκαλύπτει πως η αύξηση του πλούτου των υπερεθνικών ελίτ αυξάνει την εθνική φτώχεια και τις ανισότητες. Αναδεικνύει, με άλλα λόγια, τα σύγχρονα προβλήματα της άνισης κατανομής πλούτου. Αποκαλύπτει τις αδικίες που προκαλούν οι πολιτικές του κεφαλαιοκρατισμού, όταν αποσπά πόρους από τους μη κατέχοντες και τους αποδίδει στους ήδη κατέχοντες. Καταγράφει πώς οι νεοφιλελεύθερες στρατηγικές και οι απότοκες πολιτικές τους μετατρέπουν τους πολίτες σε απλούς καταναλωτές προϊόντων. Αναλύει με απτά και συγκεκριμένα επιχειρήματα το κρίσιμο ζήτημα της βιοπολιτικής του νεοφιλελευθερισμού, όπως το ονομάζει, δηλαδή τις νέες μορφές διείσδυσης και αποικιοποίησης της καθημερινής ζωής. Μορφές και μηχανισμούς που οικοδομούν, μέσα από θεσμούς και συνδέσμους πειθαναγκασμού και εποπτείας, τη βιοπολιτική του ολοκληρωτισμού.
O Κώστας Γουλιάμος γνωρίζει ότι ένας από τους μεγαλύτερους πειρασμούς της σύγχρονης ακαδημαϊκής και, πάνω απ’ όλα, κοινωνικής σκέψης είναι η μελέτη του μετανεωτερικού πολιτικού εποικοδομήματος. Αρχικά ο συγγραφέας γκρεμίζει ένα μύθο. Το μύθο που ταυτίζει την παγκοσμιοποίηση με την παγκόσμια ανθρώπινη κοινότητα, δηλαδή με την ενότητα και τη συναδέλφωση των λαών και με τη διεθνή αλληλεγγύη. Η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση είναι ακριβώς το αντίθετο: Η ισοπέδωση των λαών. Η διαίρεση και, συνακόλουθα, η μετατροπή των ανθρώπων σε γρανάζια που ανταγωνίζονται και σπαράσσονται μεταξύ τους. Πρόκειται για μια πρακτική που μέσα από τους «θεσμικούς» και «άτυπους» μηχανισμούς προώθησης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης γίνονται οι συγχωνεύσεις των γιγάντιων επιχειρήσεων, η συγκρότηση των πλανητικών, υπερεθνικών κεφαλαίων. Έχουμε να κάνουμε με μια νέα «λογική» που επελαύνει ανάμεσα σε ακρωτηριασμένα κορμιά και ισοπεδωμένες πόλεις για να επιβάλει τα συμφέροντα της. Προσπαθεί να επιβάλει σε παγκόσμια κλίμακα μια μοντέρνας μορφής αποικιοκρατία. Και η εν λόγω νέα αποικιοκρατία, όπως και η παλαιότερη, καταγράφεται πλέον ως ένας επικίνδυνα εντεινόμενος εθνικισμός, ρατσισμός και σωβινισμός. Αυτά ακριβώς τα φαινόμενα κωδικοποιούνται στο βιβλίο, αποκαλύπτοντας έτσι την αυταρχική εκτροπή του νεοφιλελευθερισμού μέσα από την ενίσχυση αντιδραστικών συντεταγμένων στη σφαίρα των ιδεών, της οικονομίας και του πολιτισμού. Συντεταγμένων που ως τέτοιες οικοδομούν και την ολιγαρχική–νεοαπολυταρχική μετάλλαξη του ύστερου κεφαλαιοκρατισμού. Kατά τον Κώστα Γουλιάμο, όπως και για όλη τη μαρξιστογενή σκέψη, η εν λόγω σύνθεση έχει να κάνει, μεταξύ άλλων, και με τις κοινωνικές «φαντασιακές» συνιστώσες του καπιταλιστικού συστήματος που το οδηγούν σε συνεχείς κρίσεις.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπενθυμίσουμε πως οι πιο διορατικοί αναλυτές του καπιταλισμού αναγνωρίζουν πως κάθε ανάπτυξη επωάζει την επόμενη κρίση. Ωστόσο, για πρώτη φορά στην ιστορία του ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός αρχίζει να αντιμετωπίζει συμπτώματα γεροντικού μαρασμού, κρίσης των ίδιων των θεμελιωδών νόμων αναπαραγωγής του. Προεκτείνοντας, θα έλεγα πως παρά την εκπληκτική ανάπτυξη νέων παραγωγικών δυνάμεων στην εποχή της κοινωνίας των πληροφοριών και της γενετικής, εντούτοις η παγκοσμιοποίηση του νεοφιλελευθερισμού υπονομεύει τις δύο βασικές πηγές του κοινωνικού πλούτου, όπως ο Μαρξ είχε αποδείξει –τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Αλήθεια, τί άλλο δείχνουν διεθνώς η δομική ανεργία και η οικολογική κρίση; Επομένως, η αδυναμία της παγκοσμιοποίησης του νεοφιλελευθερισμού να υπερβεί τα συμπτώματα παρακμής της την υποχρεώνει να στρέφεται ολοένα και περισσότερο προς μορφές βίας και στρατιωτικοποίησης της δημόσιας ζωής.
Στο βιβλίο «Η βιοπολιτική του ολοκληρωτισμού» περιγράφεται με εντυπωσιακή ακρίβεια η εν λόγω λειτουργία της στρατιωτικοποίησης της δημόσιας ζωής, όπως τουλάχιστον τη βιώνει η διεθνής κοινότητα σήμερα. Ο συγγραφέας μάλιστα προχωρά και στην αποκωδικοποίηση εκείνων των συστατικών της μιλιταριστικής παγκοσμιοποίησης που μεταμορφώνουν το σύστημα σε ένα είδος ολοκληρωτικού καπιταλισμού. Ακρογωνιαίος λίθος του εν λόγω είδους, σύμφωνα με τον Κώστα Γουλιάμο, είναι η ολοκληρωτική, καθολική υπαγωγή στο κεφάλαιο και τους όρους κερδοφορίας του: της εργασίας, της ανθρώπινης ύπαρξης, της φύσης του διεθνούς συστήματος, όλων των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων, όλων των πλευρών που αφορούν τη ζωή των εργαζομένων. Κατά τον Κώστα Γουλιάμο, αυτή η μορφή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης απορρέει από το «στρατιωτικό και βιομηχανικό σύμπλεγμα» της νέας τάξης πραγμάτων. Ειδικότερα στο πέμπτο κεφάλαιο μιλάει για το μιλιταριστικό κεϋνσιανισμό ή αλλιώς τη στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας ως πυλώνα του ολοκληρωτισμού. Και διά της επιστημονικής του έρευνας μάς πληροφορεί ότι τα τελευταία δέκα χρόνια οι στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν σε παγκόσμια κλίμακα κατά 45%. Μόνο μέσα στο 2007 δαπανήθηκαν 1.339 τρισεκατομμύρια δολάρια (851 δισεκατομμύρια ευρώ) για όπλα σε όλο τον πλανήτη. Για το συγγραφέα, επομένως, υπάρχει ένα ολιστικά επικίνδυνο μάρκετινγκ του πολέμου –μια αγοραλογία του πολέμου- σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα από το οποίο ασκείται παντοιοτρόπως η βιοπολιτική της νεοταξικής ιδεολογίας. Από την ενημέρωση μέχρι την εκπαίδευση. Και από την εκπαίδευση μέχρι την έρευνα, τη διασκέδαση, τα παιδικά παιγνίδια, την κατανάλωση και τους εργασιακούς χώρους. Η εντεινόμενη και επιταχυνόμενη συγκέντρωση και ανάλωση πόρων της κοινωνίας για εξοπλισμούς και στρατιωτική τεχνολογία ανοίγει επικίνδυνα το δρόμο για τη στρατιωτικοποίηση των δημοσίων θεσμών όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Για τον Κώστα Γουλιάμο, λοιπόν, ο ολοκληρωτισµός δεν είναι ένα φαινόµενο που εµφανίστηκε σαν κεραυνός εν αιθρία στο μεταίχμιο του 20ού με τον 21ο αιώνα αλλά αποτελεί οργανική τάση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμο να ανοίξουμε μια μικρή παρένθεση και να υπογραμμίσουμε πως η πρόσφατη κατάρρευση των συνομιλιών για το διεθνές εμπόριο αποδεικνύει ότι η έντονη αντιπαράθεση των αναπτυσσόμενων χωρών έναντι των ανεπτυγμένων οφείλεται στην αντίληψη ότι η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση αυξάνει αντί να μειώνει τη διαφορά ανάμεσα στις πλούσιες και τις φτωχές χώρες του πλανήτη. Πέρα, όμως, από το κάθε επίπεδο άνισης ανάπτυξης, η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση κινητοποιεί τέτοιες διαδικασίες συγκέντρωσης της ισχύος -πολιτικής και οικονοµικής- ώστε πλέον πολιτική διαχείριση και «στρατιωτικό και βιομηχανικό σύμπλεγμα» σχεδόν ταυτίζονται. Αυτό το µοντέλο έχει την ιδιότητα να διαποτίζει όλες σχεδόν τις πτυχές, ακόμα και τις πιο λεπτές, της ζωής των ανθρώπων. Δεν ελέγχεται, δηλαδή, µόνο ο χρόνος εργασίας. Ελέγχεται και ο ελεύθερος χρόνος. Αυτά είναι που «πέτυχε» τούτο το µοντέλο και µάλιστα όχι μόνο µε µέτρα εξωτερικής καταστολής αλλά µέσα από ένα συστηµατικό προγραµµατισµό των συνειδήσεων και των λεγόµενων γούστων του κόσµου. Οι αισθητικές αντιλήψεις των ανθρώπων σήµερα, λόγου χάριν ακόμα και για το σώμα τους, είναι υπαγορευµένες από ένα καθολικό σύστηµα χειραγώγησης το οποίο έχει πρωτίστως ένα ενδιαφέρον: να παράγει συµπεριφορές και ανάγκες ανθρώπινες τέτοιες που να εγγυώνται την αέναη ανακύκλωση των εµπορευµάτων. Αντιλαμβάνεται κανείς πως η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση δεν είναι μόνο, ούτε κυρίως, μια οικονομική λειτουργία. Είναι ένα σύμπλεγμα σχέσεων στα πεδία της οικονομίας, της οικολογίας, του εμπορίου, της κοινωνίας, της τεχνολογίας, της κουλτούρας και της πολιτικής. Είναι μια μορφή κοινωνικής οργάνωσης μέσω της οποίας η ζωή κάθε κατοίκου του πλανήτη συνδέεται, εν μέρει τουλάχιστον, με αποφάσεις που λαμβάνονται έξω από τη χώρα του και τις οποίες ουδόλως επηρεάζει. Όμως ορισμένες ομάδες (μισθωτοί, αγρότες) και οι λιγότερο προηγμένες χώρες δεν μπορούν να αντέξουν την επίθεση του εξωτερικού ανταγωνισμού και διεκδικούν το δικαίωμα της προστασίας τους, ειδικά σε περιόδουςκρίσεων.
Και μιλώντας για κρίση, επιτρέψτε μου να θυμίσω εν τάχει πως στις 30 Οκτωβρίου 2006 δημοσιεύθηκε η «Έκθεση Stern», η οποία υπολόγισε ποιο θα είναι το κόστος για την παγκόσμια οικονομία αν συνεχίσουμε την περιβαλλοντική καταστροφή σαν να μη συνέβαινε τίποτα και ποιο θα ήταν το κόστος αν υλοποιούσαμε τα ενδεδειγμένα μέτρα. Με απλά οικονομικά μαθηματικά κατέδειξε ότι υπάρχει πολύ μεγάλος κίνδυνος για μια παγκόσμια οικονομική ύφεση από τη δυσμενή εξέλιξη κυρίως των κλιματικών αλλαγών. Η Έκθεση εκτιμούσε πως το κόστος για μια μόνο περιβαλλοντική παράμετρο, αυτή της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, θα είναι ισοδύναμο με τουλάχιστον το 5% μέχρι και 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ κάθε χρόνο. Αλλά και σε μια πρόσφατη έκθεση, γνωστή ως έκθεση Σούνκντεβ, για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι συντάκτες υπολόγισαν την αξία των υπηρεσιών που προσφέρουν στον άνθρωπο τα δάση, από την παραγωγή τροφής και την κατακράτηση πόσιμου νερού μέχρι την απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. «Ενώ η Γουόλ Στριτ είχε χάσει μέχρι τις 10/10/08, περίπου 1 με 1,5 τρισεκατομμύρια δολάρια σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, η πραγματικότητα είναι ότι με τους σημερινούς ρυθμούς χάνουμε φυσικά κεφάλαια τουλάχιστον 2 με 5 τρις δολαρίων κάθε χρόνο», δήλωνε στο BBC πριν από τα Χριστούγεννα ο επικεφαλής της μελέτης.
Σε κάθε περίπτωση η οικονομική λειτουργία δεν είναι κάτι το εξωανθρώπινο. Άνθρωποι τη διεκπεραιώνουν. Άνθρωποι που συνδέονται μεταξύ τους μέσα από συστήματα με συγκεκριμένες παραγωγικές και κοινωνικές σχέσεις. Άνθρωποι χωρισμένοι σε κοινωνικές τάξεις. Η ίδια, λοιπόν, η κοινωνική ζωή γίνεται το μέγα διακύβευμα στην ανταγωνιστική σχέση κεφαλαίου-εργασίας. Γι’ αυτό, όλοι οι μεγάλοι κοινωνικοί αγώνες, από τον 19ο αιώνα και μετά, περιστρέφονται όχι απλώς πάνω στο ένα ή το άλλο επιμέρους ζήτημα αλλά γύρω από την διεκδίκηση της ίδιας της ζωής. Της ποιότητας ζωής. Αυτή η διεκδίκηση δεν είναι μετατόπιση γραμμική στον χώρο και στον χρόνο. Δεν είναι μεταβολή της μίας ή της άλλης ποιότητας ούτε αύξηση ή μείωση μια ποσότητας αλλά μεταμόρφωση της ουσίας στο αντίθετο της.
Η συζήτηση ωστόσο για την «παγκοσμιοποίηση» φέρνει στο προσκήνιο την ανάγκη διερεύνησης δύο κρίσιμων ερωτημάτων:
· Πόσο θα βαθύνει η σημερινή κρίση του νεοφιλελευθερισμού;
· Υπάρχει περίπτωση το νεοφιλελεύθερο σύστημα να απορροφήσει τα οικονομικά του αδιέξοδα;
Ιδού δύο από τα πολλά ερωτήματα που τίθενται και απασχολούν τόσο τη συζήτηση που διεξάγεται μέσα από θεσμικά διεθνή fora όσο και τη συζήτηση ανάμεσα στους απλούς ανθρώπους που αγωνιούν για το μέλλον τους. Σε πολιτικό επίπεδο πρέπει να αναζητηθεί η απάντηση. Και όχι σε θέσεις και θεωρίες που αποδίδουν την κρίση σε θεόσταλτες συμφορές, στην απληστία κάποιων ομάδων ή απλώς στις αποτυχίες της χρηματαγοράς. Για κάθε εχέφρονα πολίτη, το πολιτικό μέλλον της διεθνούς κοινωνίας δεν μπορεί να υπάρξει ως βιώσιμη και δημιουργική προοπτική όσο το life style υποκαθιστά την πολιτική συμμετοχή, η ανασφάλεια συρρικνώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα, η ανεργία και η φτώχεια υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή, η αποθέωση της ελευθερίας των αγορών απαξιώνει την ελευθερία των πολιτών και η παγκοσμιοποίηση των οικονομιών ταυτίζεται με την ομογενοποίηση των ιδεών, των αξιών, των πολιτισμών. Στην εποχή της οικονομικής και περιβαλλοντικής κρίσης, της γενικευόμενης ανομίας και της «κοινωνίας της διακινδύνευσης», δεν μπορεί να υπάρχει δικαίωμα χωρίς υποχρέωση, μονομερής αξιοδότηση του δικαιώματος χωρίς εξίσου ισχυρή αξιοδότηση της ευθύνης. Τα πιο πάνω σκιαγραφούν ένα πρόταγμα που θέλει να αντισταθεί στον ατομικισμό. Οφείλουμε, λοιπόν, ως πολιτική κοινωνία να δώσουμε απαντήσεις ζωής στην αγωνία για μια εναλλακτική οργάνωση του πολιτικού συστήματος αλλά και των πολιτισμικών και κοινωνικών σχέσεων. Απέναντι στην αγωνία αυτή έχουμε καθήκον να επανατοποθετήσουμε την πολιτική ως αξία ζωής και, συνάμα, να θεσμοποιήσουμε τις αξίες ζωής ως πρότυπα πολιτικής οργάνωσης και κοινωνικής δράσης. Ας αφήσουμε τα άλλα γι΄ αυτούς που μετράνε τα πράγματα με τα μέτρα της στατιστικής και των πλασματικών διλημμάτων.
Στο βιβλίο του ο Κώστας Γουλιάμος χαρακτηρίζει την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση ως μία συνολική διαδικασία ανασυγκρότησης και στρατηγικής που αναπτύσσεται για την εξασφάλιση της παγκόσμιας ηγεμονίας από τη νέα τάξη πραγμάτων. Πρόκειται για μια στρατηγική ανασυγκρότησης απόλυτα εξαρτημένη από τα δομικά χαρακτηριστικά της στρατιωτικοποιημένης οικονομίας. Η κριτική μεθοδολογία του συγγραφέα απορρέει από τη γενικότερη κοινωνική του φιλοσοφία που στηρίζεται στην επιστημονική κοσμοθεωρία της υλιστικής διαλεκτικής και του ιστορικού υλισμού. Από αυτή την κοσμοθεωρία εκκινεί ο έλλογος πολιτικός του στοχασµός. Οι δε παρατηρήσεις του πηγάζουν συνεχώς από τα προβλήµατα της κοινωνίας, του πολιτισµού, της ανθρωπότητας και των επιστηµών µε τα οποία συνοµιλεί διαρκώς ώστε να υπάρχει δυνατότητα επανατροφοδότησης. Αλλιώς, θα ήταν µια στείρα ακαδηµαϊκή άσκηση που δεν αφορά κανέναν. Όμως ο Κώστας Γουλιάμος παρεμβαίνει θέτοντας ζητήματα και εκθέτοντας τη σκέψη και τις θέσεις του για τα μεγάλα προβλήματα του καιρού μας. Όχι, δεν δίνει απαντήσεις-οδηγίες, όμως δείχνει κάποιους δρόμους και αυτό είναι το εξαιρετικά σημαντικό. Συνδέοντας κομβικές πολιτικές έννοιες με κοινωνικά φαινόμενα, το βιβλίο διερευνά την πολιτισμική σημασία των φαντασιώσεων ελέγχου και ηγεμονίας, προσφέροντας πειστικές ερμηνείες των πολυάριθμων μορφωμάτων της σύγχρονης κοινωνίας.
Χωρίς άλλες περιστροφές: το βιβλίο του Κώστα Γουλιάμου συνιστά συμβολή στην κατανόηση της παρούσας κατάστασης, δηλαδή της κρίσης που βιώνει ο σημερινός κόσμος. Η κύρια αρετή του βιβλίου είναι το εύρος του αλληλοσυνδεόμενου θεματικού του πεδίου, το οποίο δύσκολα υποτάσσεται στις ανάγκες μιας πρόχειρης ταξινόμησης. Ο Γουλιάμος δεν κλείνει το βιβλίο του ευφρόσυνα. Το φάσμα μιας πιθανής κατάρρευσης, φάσμα που από τον καιρό του Λούκατς ή του Γκράμσι δεν έχει πάψει να στοιχειώνει την κοινωνική σκέψη, σημαδεύει και τα δικά του συμπεράσματα. Όμως ακόμη και ο αναγνώστης που θα αναζητούσε σε αυτά μια προοπτική λιγότερο δυσοίωνη, θα συμφωνήσει ασφαλώς με την ακροτελεύτια παρατήρηση του συγγραφέα: «Επιζητούμε εκείνο τον πολιτισμικό, οικονομικό και κοινωνικό εκδημοκρατισμό που είναι ικανός να χειραφετήσει τους πολίτες από τις σχέσεις, τις συνθήκες και τα παράγωγα του βιοπολιτικού φονταμενταλισμού της αγοράς....τότε και οι πολίτες ενός τέτοιου δήμου μπορούν ως ενεργητικά απελευθερωμένη μάζα να αποκρίνονται, όπως ο χορός στο ερώτημα της Άτοσσας για τους πολίτες των Αθηνών, ότι 'δεν είναι σκλάβοι ούτε υπήκοοι κανενός'. Επειδή ακριβώς θα προτάσσουν μια προοδευτική απελευθερωτική λογική".